|
Egy kis Történelem
Rys historyczny Wieś Derenk znaduje się w historycznym komitatcie Abaúj-Torna, od roku 1950 w komiatacie Borsod-Abaúj-Zemplén. W 1943 roku opustoszała i popadła w ruinę, obecnie przynależy do miejscowości Szögliget jako jego niezamieszkałe peryferia. Miejscowość ta położona jest w południowej części krainy Alsó-hegy (Dolna Góra), rozciągającej się na wschód od Gór Aggtelek (Aggteleki-hegység), w dorzeczu potoku Ménes, wpadającego do rzeki Bódva, na terenie obfitującym w źródła krasowe. Wieś malowniczo otoczona górami graniczy z Parkiem Narodowym Aggtelek (Aggteleki Nemzeti Park), w jej pobliżu na skalistym szczycie do dzisiaj stoją ruiny zamku Szádvár (czyt. Sadwar) o bogatej histori (illustracje nr. 1 i 2). Derenk jako część Szögligetu jest członkiem Stowarzyszenia Krainy Galyaság (Galyasági Településszövetség). W okolicach Derenku gęsto rosną rośliny dereniowate (Cornaceae), zwłaszcza dereń jadalny (Cornus mas) o szkarłatnie czerwonych, w smaku lekko kwaskowych owocach, z których robiono przetwory i pędzono palinkę. Drewno tego krzewu daje się łatwo obrabiać, stosowano je do osadzania wiejskich narzędzi pracy. Przeszłość Derenku sięga średniowiecza. Jego nazwa w różnych odmianach: Deren - Deryn - Dren - Drenka – pochodzi od słowiańskiej nazwy krzewu derenia. W pobliżu, na szczycie 460-metrowego wzgórza stał zamek Szárd lub inaczej Szád, którego historia ściśle łączy się z przeszłością wsi. Derenk zawsze wchodził w skład dóbr zamkowych: najpierw były to dobra królewskie, potem ziemiańskie włości kolejnych rodzin - Bebeków, hrabiów Csákych, książąt Esterházych, a kiedy zamek wysadzono w powietrze i pozostała tylko nazwa dominium szadvaru, wieś nadal stanowiła jego część. Według spisu obejść chłopskich z 1427 roku w Derenku były 23 płacące daninę obejścia chłopskie. W czasach okupacji tureckiej i powstania Rakoczego liczba ludności uległa zmniejszeniu. Epidemia dżumy w 1711 roku poważnie zdziesiątkowała mieszkańców wsi - wtedy już pochodzenia węgierskiego, a pozostali przy życiu uciekli. Ze spisów krajowych z lat 1715 i 1720 wynika, że Derenk pozostawał niezamieszkany. Ponowne zaludnianie się wsi następowało częściowo spontanicznie, a częściowo jako efekt osadniczej działalności Esterházych, w wyniku czego w Derenku osiedlili się głównie góralscy chłopi pańszczyźniani ze Spiszu. Jak jednoznacznie wynika z dokumentów archiwalnych, rodziny przybyłe do Derenku w latach 1717 a 1720 były pochodzenia polskiego: "Anno 1717 per Polonis advenas impopulatum". Ówczesny wielki myśliciel Bél Mátyás w swojej słynnej Notitia Hungariae, w rozdziale poświęconym komitatowi Torna, przy nazwie Derenk zanotował: "Polonis noviter impopulata". Powyższe dane potwierdzają, że XVIII-wieczna derenkowska polonia jest jedną z najstarszych mniejszości narodowych na Węgrzech, która przez 300 lat, aż do dnia dzisiejszego zachowała język przodków i świadomość etniczną. W 1833 roku w Derenku w 56 obejściach mieszkało 507 ludzi, w większości katolików. Dwadzieścia lat później - w 1852 roku Elek Fényes zanotował 418 dusz, z czego 407 wyznania rzymskokatolickiego i 11 reformackiego. W latach następnych liczebność miejscowości kształtowała się następująco: w roku 1869 – 392 osoby, w 1900 - 367 osób, w 1910 - 373 osoby, w 1920 - 416 osób, w 1930 - 439 osób, w 1941 - 443 osoby. Do wsi przynależała też położona z dala, ale zamieszkała kolonia Vidomaj puszta. W czasie II. wojny światowej regent Węgier Miklós Horthy chciał utworzyć na tych terenach jednolity obszar myśliwski, w związku z czym w roku 1943, a właściwie już wcześniej, bo od 1938 nastąpiły zmiany przekszatałcające przestrzeń życiową miejscowej ludności. Wyznaczone do przesiedlania się wsie dysponowały żyźniejszą ziemią, dla przesiedleńców oznaczało to poprawę warunków życia, ale też kres dotychczasowej zżytej wspólnoty. Regent w pobliżu Derenku wyznaczył teren dla niedźwiedzi. Mieszkańcy wsi, dobrze orientując się w okolicy, często kłusowali, nic dziwnego, że zachęcano ich do przesiedlania się do innych miejscowości. W roku 1943 wieś przestała istnieć! Akcję przesiedleńczą przez długie miesiące wspomagały pojazdy wojskowe, członkowie służb pracy, wagony towarowe. Domy mieszkalne oraz budynek kościoła rozebrano, materiał z rozbiórki odtrnsportowano. Dawną derenkowską polską ludność rozparcelowano. Do Emőd, Mezőnyárád, Szendrő, Tiszaszederkény, Tóharaszt, Vatta przesiedlono po 1-2 rodziny; po 20 rodzin trafiło do Ládbesenyő-Andrástanya i Sajószentpéter; najwięcej, bo 50 rodzin do Emőd-Istvánmajor. Pod względem etnicznym i językowym mieszkańcy Derenku do 1943 roku nie zasymilowali się z okoliczną słowacką czy węgierską ludnością. Małżeństwa zawierano w ramach rodzimej wsi, społeczność derenkowska pozostała zamknięta, co zresztą ułatwiały warunki naturalne. Potomkowie dernkowskich porzesiedleńców jeszcze dzisiaj używają archaicznych zwrotów językowych charakterystycznych dla XVIII-wiecznej polszczyzny. Samorządy mniejszości polskiej komitatu Borsod-Abaúj-Zemplén oraz Krajowy Samorząd Mniejszości Polskiej w ramach utrzymywania tradycji i pielęgnacji kultury derenkowskiej polonii organizują i współfinansują coroczny, cieszący się dużą popularnością derenkowski odpust. 24 lipca 2005 roku Dr. Tibor Rémiás Dalsze losy Derenku Od wiosny 2007 roku pozostająca w ruinach wioska i jej okolica zaczęły się powoli odnawiać, a to dzięki staraniom nowowybranych samorządów mniejszości polskiej, zarówno istniejących na terenie komitatu jak i samorządu krajowego, które potrafiły zjednoczyć wysiłki, skutecznie stając do konkursów potrafiły zebrać fundusze. Do odnowy przyczyniły się też badania historyczne. Historycy dr Janusz Kamocki z krakowskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz dr Tibor Rémiás z miskolckiego Muzeum im.Ottona Hermana udowodnili, że na początku XVIII wieku do Derenku przybyli polscy osadnicy z okolic dzisiejszej Bukowiny Tatrzańskiej, Białki Tatrzańskiej i Czarnej Góry. W 2007 roku ich potomkowie wzięli udział w odpuście derenkowskim, gdzie postanowili nawiązać ze sobą kontakt, a już istniejące znajomości zacieśnić. Podczas tej imprezy przy Vidomáj postawiono kamienny słup pamiątkowy z napisem w językach węgierskim i polskim. Więcej informacji o dawnych mieszkańcach tych terenów udziela stojąca obok tablica. Dzięki wygranym konkursom jeszcze w tym samym roku rozpoczęto remont budynku byłej szkoły podstawowej i miejscowego cmentarza, które pięknie odbudowane i odnowione przekazano na uroczystym odpuście w roku następnym, 2008. Napis na wiszącej przy drzwiach wejściowych szkoły tablicy informuje, że jest to miejsce upamiętniające polonię derenkowską. W budynku urządzono wystawę poświęconą zwyczajom, zajęciom i kulturze dawnych mieszkańców Derenku, opis wystawy sporządzono w trzech językach: po węgiersku, po polsku i po angielsku. „Monografia Derenku” dr Tibora Rémiása w języku polskim ukazała się na odpust derenkowski w 2009 roku. W tymże roku złożono sobie kolejne wizyty, z których zdjęcia można obejrzeć na stronie pod hasłem „Wydarzenia”, a mówiące o tym artykuły przeczytać pod hasłem "sajtó/prasa". 18 stycznia 2010 roku Dénes Fekete Tłumaczyła: Anna Szewczuk |
Az oldal működéséhez a technikai hátteret a Comport Infotech az EU DOMAIN stratégiai partnere nyújtja.
A Lengyel anyanyelvü anyag szerkesztéséhez Fekete Dénes folyamatos segítségét köszönjük!